Andrzejki – wieczór wróżb odprawianych w nocy z 29 na 30 listopada, w wigilię świętego Andrzeja, patrona Szkocji, Grecji i Rosji.
Pierwsza polska wzmianka literacka o nim pojawiła się w 1557 za sprawą Marcina Bielskiego.
Andrzejki są specjalną okazją do zorganizowania ostatnich hucznych zabaw przed rozpoczynającym się adwentem, czyli okresem oczekiwania na Boże Narodzenie, który trwa do 24 grudnia.
W Andrzejki powszechne są prywatki, zabawy taneczne organizowane przez młodzież w domach prywatnych i lokalach. Spotkania te mają wyłącznie rozrywkowy charakter, najczęściej dziewcząt i chłopców przy kawie, herbacie i ciasteczkach z towarzyszącymi im różnego rodzaju wróżbami.
Katalog wróżb matrymonialnych oraz indeks używanych w nich atrybutów jest zaiste imponujący, a mianowicie:
– lanie wosku lub ołowiu na wodę;
– rzucanie albo ustawianie pantofli;
– wyciąganie karteczek spod poduszki;
– liczenie kołków w płocie;
– tłumaczenie snów;
– zaglądanie do studni;
– deptanie pierzyny;
– sianie lnu lub konopi;
– losowanie przedmiotów ukrytych pod garnuszkami czy miseczkami;
– wyścig butów;
– rzut trzewikiem;
– cztery filiżanki;
– najdłuższa obierzyna;
– serce z imionami;
– rzucanie monetą.
W niektórych regionach wrzucano kluski owsiane na wrzącą wodę. „Czyj klusek po odstawieniu z ognia wypłynie najprzód na wierzch – ta dziewczyna najprzód dostanie kawalera zapisanego wcześniej na kartce”.
Na Mazowszu, w Lubelskiem i Sandomierskiem do wróżenia używano placuszków , bułeczek i gałeczek.
Na kresach wschodnich królowały bałabuchy – pszenne bułeczki nadziane różnorodnymi farszami: kaszą gryczaną, kapustą, grzybami, polane roztopioną słoniną ze skwarkami. W okolicach Lwowa popularnością cieszyły się placki z makiem smażone z cebulą.
Bawmy się dobrze i zadedykujmy wszystkim uczestnikom Andrzejkowych spotkań i igraszek wiersz – Zabobonnik – Franciszka Zabłockiego:
„Wszystkie wróżby przyszłości,
Wszystkie przepowiednie,
Są szczere bałamuctwa, są wierutne brednie”.
Mam nadzieję, że starsi uczestnicy tych zabaw z nostalgią przypomną sobie czasy młodości, a najmłodsi zapałają entuzjazmem do poznawania dawnych zwyczajów kultywowanych w Polsce.
I pamiętajcie – „Święty Andrzej Ci ukaże, co Ci los przyniesie w darze.”
Udanych Andrzejek!